Για κάποιο λόγο όταν είναι να γράψω θέμα σχετικά με τον φόβο μέσα σε όλα αυτά που έχω στο μυαλό μου έρχεται για κάποιο λόγο και το τρενάκι του λούνα παρκ αρκετά έντονα… Θες από κάποιες ταινίες, θες από κάποια βιβλία που μου αποτυπώθηκε η εικόνα.. Δεν ξέρω.. Και η αλήθεια είναι όσο μπορώ να θυμάμαι δεν έχω τραυματική εμπειρία από λούνα παρκ. Αλλά για σκέψου αυτό το τραινάκι που είναι στην κορυφή και διστάζει μερικά κλάσματα του δευτερολέπτου πριν κάνει την απότομη διαδρομή – κατάβαση εκεί που επιταχύνει το πως νιώθαμε… Διότι εκείνη την στιγμή ξέρεις πως πρέπει να σφίξεις τα χέρια σου ή να κρατηθείς καλά, με τις παλάμες να ιδρώνουν, την καρδιά να χτυπάει σαν τρελή για να προετοιμαστείς για την τρελή αυτή επιτάχυνση. Νομίζω είσαι σε θέση να με καταλάβεις.
Άραγε τι είναι ο φόβος;
Ο φόβος είναι ένα από τα πιο βασικά ανθρώπινα συναισθήματα. Μπορούμε να πούμε πως υπάρχει ένας προγραμματισμός στο νευρικό μας σύστημα και λειτουργεί σαν ένστικτο. Μάλιστα, από τη στιγμή που είμαστε βρέφη, είμαστε εξοπλισμένοι με τα ένστικτα επιβίωσης που είναι απαραίτητα για να ανταποκριθούμε με φόβο όταν αισθανόμαστε κίνδυνο ή αισθανόμαστε ανασφαλείς.
Παράλληλα ο φόβος είναι σε θέση να μας προστατεύει. Μας κρατάει σε εγρήγορση απέναντι στον κίνδυνο και μας προετοιμάζει να τον αντιμετωπίσουμε. Το να αισθάνεσαι φόβο είναι πολύ φυσικό - και χρήσιμο - σε ορισμένες περιπτώσεις. Ο φόβος μπορεί να είναι σαν μια προειδοποίηση, ένα σήμα στο να είμαστε προσεκτικοί…
Όπως όλα τα συναισθήματα, έτσι και ο φόβος μπορεί να είναι ήπιος, μέτριος ή έντονος, ανάλογα με την κατάσταση και το άτομο. Ένα αίσθημα φόβου μπορεί να είναι σύντομο ή μπορεί να διαρκέσει περισσότερο από ότι πρέπει.
Πώς λειτουργεί ο φόβος;
Όταν αισθανόμαστε κίνδυνο, ο εγκέφαλος αντιδρά ακαριαία, στέλνοντας σήματα που ενεργοποιούν το νευρικό σύστημα. Αυτό προκαλεί σωματικές αντιδράσεις, όπως ταχυκαρδία, γρήγορη αναπνοή και αύξηση της αρτηριακής πίεσης. Μερικοί άνθρωποι μπορεί να παρατηρήσουν συμπτώματα στο στομάχι, το κεφάλι, το στήθος, τα πόδια ή τα χέρια. Αυτές οι σωματικές αισθήσεις φόβου μπορεί να είναι ήπιες ή ισχυρές.
Αυτή η απόκριση είναι γνωστή ως «μάχη ή φυγή» γιατί αυτό ακριβώς είναι που το σώμα προετοιμάζεται να κάνει: να αντιμετωπίσει τον κίνδυνο ή να τρέξει γρήγορα για να ξεφύγει. Το σώμα παραμένει σε αυτή την κατάσταση μάχης-φυγής έως ότου ο εγκέφαλος λάβει ένα «ολοκάθαρο» μήνυμα και βάλει σε λειτουργία την απενεργοποίηση.
Μερικές φορές ο φόβος προκαλείται από κάτι που είναι απροσδόκητο (όπως ένας δυνατός θόρυβος), ακόμα κι αν δεν είναι πραγματικά επικίνδυνο. Αυτό συμβαίνει επειδή η αντίδραση του φόβου ενεργοποιείται αμέσως - λίγα δευτερόλεπτα πιο γρήγορα από ό,τι το ανάλογο τμήμα του εγκεφάλου μπορεί να επεξεργαστεί ή να αξιολογήσει τι συμβαίνει. Μόλις ο εγκέφαλος λάβει αρκετές πληροφορίες για να συνειδητοποιήσει ότι δεν υπάρχει κίνδυνος ("Ω, είναι απλώς ένα μπαλόνι που σκάει…), απενεργοποιεί την αντίδραση φόβου. Όλα αυτά μπορούν να συμβούν σε δευτερόλεπτα.
Φόβοι που έχουν οι άνθρωποι...
Ο φόβος είναι η λέξη που χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε τη συναισθηματική μας αντίδραση σε κάτι που φαίνεται επικίνδυνο. Οι άνθρωποι φοβούνται πράγματα ή καταστάσεις που τους κάνουν να αισθάνονται ανασφαλείς. Για παράδειγμα, κάποιος που δεν είναι τόσο καλός κολυμβητής μπορεί να φοβάται τα βαθιά νερά. Σε αυτή την περίπτωση, ο φόβος είναι χρήσιμος γιατί προειδοποιεί το άτομο να παραμείνει ασφαλές. Κάποιος θα μπορούσε να ξεπεράσει αυτόν τον φόβο μαθαίνοντας πώς να κολυμπάει με ασφάλεια.
Ένας φόβος μπορεί να είναι υγιής εάν προειδοποιεί ένα άτομο να παραμείνει ασφαλές γύρω από κάτι που θα μπορούσε να είναι επικίνδυνο. Όμως άλλες φορές ένας φόβος είναι περιττός και προκαλεί περισσότερη προσοχή από ό,τι απαιτεί η κατάσταση.
Τι εννοώ.. Πολλοί άνθρωποι φοβούνται τη δημόσια ομιλία. Είτε δίνει κάποιος μια αναφορά στην τάξη, είτε μιλάει σε μια συνέλευση, το να μιλάτε μπροστά σε άλλους είναι ένας από τους πιο συνηθισμένους φόβους που έχουν οι άνθρωποι.
Οι άνθρωποι τείνουν να αποφεύγουν τις καταστάσεις ή τα πράγματα που φοβούνται. Αλλά αυτό δεν τους βοηθά να ξεπεράσουν τον φόβο - στην πραγματικότητα, μπορεί να είναι το αντίστροφο. Η αποφυγή κάτι τρομακτικού ενισχύει έναν φόβο και τον κρατά δυνατό.
Οι άνθρωποι μπορούν να ξεπεράσουν τους περιττούς φόβους δίνοντας στον εαυτό τους την ευκαιρία να μάθουν και σταδιακά να συνηθίσουν το πράγμα ή την κατάσταση που φοβούνται. Για παράδειγμα, οι άνθρωποι που πετούν παρά το φόβο της πτήσης μπορεί να συνηθίσουν σε άγνωστες αισθήσεις όπως απογείωση ή αναταράξεις. Μαθαίνουν τι να περιμένουν και έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν τι κάνουν οι άλλοι για να χαλαρώσουν και να απολαύσουν την πτήση. Σταδιακά (και με ασφάλεια) η αντιμετώπιση του φόβου βοηθά κάποιον να τον ξεπεράσει.
Φόβοι κατά την παιδική ηλικία…
Ορισμένοι φόβοι είναι φυσιολογικοί κατά την παιδική ηλικία. Αυτό συμβαίνει επειδή ο φόβος μπορεί να είναι μια φυσική αντίδραση στο να αισθάνονται αβέβαια και ευάλωτα — και πολλά από αυτά που βιώνουν τα παιδιά να είναι νέα και άγνωστα.
Τα μικρά παιδιά έχουν συχνά φόβους για το σκοτάδι, τη μοναξιά, τους ξένους και τα τέρατα ή άλλα τρομακτικά φανταστικά πλάσματα. Τα παιδιά σχολικής ηλικίας μπορεί να φοβούνται όταν έχει καταιγίδα κτλ... Καθώς μεγαλώνουν και μαθαίνουν, με την υποστήριξη των ενηλίκων, τα περισσότερα παιδιά είναι σε θέση να νικήσουν σιγά - σιγά αυτούς τους φόβους και να τους ξεπεράσουν.
Μερικά παιδιά είναι πιο ευαίσθητα στους φόβους και μπορεί να δυσκολεύονται να τους ξεπεράσουν. Όταν οι φόβοι διαρκούν πέρα από την αναμενόμενη ηλικία, μπορεί να είναι σημάδι ότι κάποιος είναι υπερβολικά φοβισμένος ή ανήσυχος. Άτομα των οποίων οι φόβοι είναι πολύ έντονοι ή διαρκούν πολύ μπορεί να χρειαστούν βοήθεια και υποστήριξη για να τους ξεπεράσουν.
Τι είναι οι Φοβίες;
Η αλήθεια είναι πως για να ξεπεραστεί η φοβία, χρειάζεται πολύ δουλεία και μεγάλη επιμονή. Όμως να γνωρίζεις πως όσο περισσότερο το δουλεύει κάποιος, τόσο πιο πιθανό είναι ότι θα βελτιωθεί και αυτό από μόνο του είναι κάτι που αξίζει τον κόπο. Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα σε έναν φυσιολογικό φόβο και μια φοβία; Ένας φόβος γίνεται φοβία όταν είναι δυσανάλογος σε σχέση με το πραγματικό επίπεδο κινδύνου που υπάρχει σε μια κατάσταση και όταν οδηγεί σε ακραίες αντιδράσεις. Για κάποιους ανθρώπους, οι φοβίες επηρεάζουν σημαντικά τη ζωή και την ευτυχία τους.
Μια φοβία είναι ένας πολύ έντονος φόβος για ένα αντικείμενο ή μια κατάσταση. Ο φόβος αυτός είναι ακραίος – τελείως δυσανάλογος σε σχέση με τον πραγματικό κίνδυνο και είναι πολύ πιο έντονος απ΄ότι θα βίωναν οι περισσότεροι άλλοι άνθρωποι σαν αντίδραση στο ίδιο ερέθισμα. Να το γράψω ακόμη πιο απλά; Λοιπόν: Κάποιος νιώθει άγχος όταν είναι κοντά σε ένα μεγάλο σκυλί… Αυτός είναι ένας φυσιολογικός φόβος. Τώρα πως γίνεται φοβία; Ο ίδιος άνθρωπος νιώθει πανικό και τρέμει όταν είναι κοντά σε ένα φιλικό κουτάβι με λουρί…
Επίσης, ένας άνθρωπος με φοβία στις καταιγίδες μπορεί να φοβάται να πάει σχολείο, αν η πρόγνωση του καιρού προβλέπει καταιγίδα. Μπορεί να αισθάνεται τρομερή αγωνία και φόβο όταν ο ουρανός γίνεται συννεφιασμένος. Μια φίλη μου στις καταιγίδες μπαίνει στο μπάνιο της και δεν βγαίνει μέχρι να τελειώσουν...
Καλό είναι να γνωρίζουμε πως υπάρχουν πολλά και διαφορετικά είδη φοβιών. Μάλιστα ορισμένες φοβίες είναι αρκετά πολύπλοκες.. Παράδειγμα… Κοινωνική φοβία. Υπάρχουν και πιο απλοί φόβοι που ονομάζονται «ειδικές φοβίες». Δηλαδή: Ειδική φοβία είναι ο φόβος για ένα συγκεκριμένο αντικείμενο ή κατάσταση. Τα άτομα που έχουν ειδικές φοβίες αισθάνονται έντονο άγχος αν αναγκαστούν να έρθουν αντιμέτωποι με τον φόβο τους και συνήθως προσπαθούν να ξεφύγουν από την κατάσταση όσο πιο γρήγορα μπορούν. Επειδή ο φόβος τους είναι τόσο ακραίος, συχνά κάνουν μεγάλες προσπάθειες για αν αποφύγουν το συγκεκριμένο αντικείμενο ή τη συγκεκριμένη κατάσταση που τους τρομάζει.
Τι προκαλεί τις φοβίες;
Κάποιοι άνθρωποι μπορούν να θυμηθούν ένα συγκεκριμένο περιστατικό που «πυροδότησε» τη φοβία τους, μια στιγμή «έμαθαν» να φοβούνται. Ένα πολύ καλό παράδειγμα είναι: Το παιδί που τραβάει την ουρά ενός σκύλου και μετά ο σκύλος το δαγκώνει. Το παιδί είναι πιθανό να τρομάξει και να νιώσει άσχημα, στη συνέχεια ίσως τρομάξει όταν δει και πάλι σκυλί και τελικά, μπορεί να αποφεύγει τελείως τα σκυλιά. Όμως, αυτό που έχει «μάθει» το παιδί δεν είναι και το πιο σωστό. Σαφέστατα είναι συνετό να πλησιάζει κανείς με προσοχή ένα άγνωστο σκυλί, δεν είναι όλα τα σκυλιά επικίνδυνα, αρκετά είναι και πολύ φιλικά. Όμως από τη στιγμή που το παιδί θα αρχίσει να αποφεύγει την επαφή με τα σκυλιά, δεν θα έχει την ευκαιρία να μάθει ότι δεν είναι επικίνδυνα όλα τα σκυλιά. Αυτό λοιπόν έχει ως αποτέλεσμα την εδραίωση της φοβίας. Όμως θα πρέπει να γράψουμε πως δεν είναι απαραίτητο να αναπτύξουν κάποια φοβία όλοι όσοι βιώνουν μια τρομακτική εμπειρία. Οι άνθρωποι μπορούν να μάθουν να φοβούνται πράγματα ακόμα κι αν δεν βιώσαν ποτέ κάτι τρομακτικό…
Ξεπερνώντας τις Φοβίες…
Όπως ειπώθηκε και πιο πάνω για να ξεπεραστεί η φοβία, χρειάζεται πολύ δουλεία και μεγάλη επιμονή. Όμως να γνωρίζεις πως όσο περισσότερο το δουλεύει κάποιος, τόσο πιο πιθανό είναι ότι θα βελτιωθεί και αυτό από μόνο του είναι κάτι που αξίζει τον κόπο. Οι άνθρωποι μπορούν να μάθουν να ξεπερνούν τις φοβίες αντιμετωπίζοντας σταδιακά τους φόβους τους. Αυτό δεν είναι εύκολο στην αρχή. Μερικές φορές οι άνθρωποι χρειάζονται τη βοήθεια ενός ειδικού για να τους καθοδηγήσει στην όλη διαδικασία.
Η υπέρβαση μιας φοβίας συνήθως ξεκινά δημιουργώντας μια λίστα των φόβων πηγαίνοντας σταδιακά προς στην χειρότερη. Για παράδειγμα, με μια φοβία σκύλου, ο κατάλογος μπορεί να ξεκινά με τα πράγματα που το άτομο φοβάται λιγότερο, όπως να κοιτάξει μια φωτογραφία ενός σκύλου. Στη συνέχεια, θα λειτουργήσει μέχρι τους χειρότερους φόβους, όπως το να στέκεστε δίπλα σε κάποιον που χαϊδεύει έναν σκύλο και πάει λέγοντας μέχρι να πάει ο ίδιος τον σκύλο βόλτα.
Σταδιακά και με υποστήριξη, το άτομο δοκιμάζει κάθε κατάσταση φόβου στη λίστα — μία κάθε φορά, ξεκινώντας με τον ανώδυνο φόβο. Το άτομο δεν αναγκάζεται να κάνει τίποτα και δουλεύει πάνω σε κάθε φόβο μέχρι να νιώσει άνετα, με τον χρόνο να μην τον κυνηγά.
Ένας θεραπευτής θα μπορούσε επίσης να δείξει σε κάποιον που έχει τη φοβία σκύλου πώς να πλησιάσει, να χαϊδέψει και να πάει βόλτα έναν σκύλο και να βοηθήσει το άτομο να το δοκιμάσει επίσης. Το άτομο μπορεί να περιμένει ότι θα συμβούν τρομερά πράγματα όταν βρίσκεται κοντά σε έναν σκύλο. Η συζήτηση για αυτό μπορεί επίσης να βοηθήσει. Όταν οι άνθρωποι διαπιστώνουν ότι αυτό που φοβούνται δεν αποδεικνύεται αληθινό, μπορεί να είναι η μεγαλύτερη ανακούφιση.
Ένας θεραπευτής μπορεί επίσης να διδάξει πρακτικές χαλάρωσης, όπως συγκεκριμένους τρόπους αναπνοής, προπόνηση μυϊκής χαλάρωσης ή καταπραϋντική αυτοομιλία. Αυτά μπορούν να βοηθήσουν τους ανθρώπους να αισθάνονται άνετα και αρκετά τολμηροί ώστε να αντιμετωπίσουν τους φόβους στη λίστα τους.
Καθώς κάποιος συνηθίζει σε ένα αντικείμενο ή κατάσταση που φοβάται, ο εγκέφαλος προσαρμόζει τον τρόπο με τον οποίο ανταποκρίνεται και η φοβία ξεπερνιέται.
Τελειώνοντας, το πιο δύσκολο μέρος για να ξεπεράσεις μια φοβία είναι να ξεκινήσεις. Μόλις ένα άτομο αποφασίσει να το κάνει - και λάβει τη σωστή καθοδήγηση και υποστήριξη – θα εκπλαγεί με το πόσο γρήγορα μπορεί να ξεπεραστεί ο φόβος...
