Άγχος και καταστροφολογική σκέψη...

Οι ανεπιθύμητες καταστροφολογικές σκέψεις είναι σκέψεις που πολλές φορές έρχονται στο μυαλό και μας προκαλούν έντονο άγχος ή δυσφορία. Πολλές φορές μπορεί να έρχονται απότομα, απρόσκλητα και χωρίς συγκεκριμένη αφορμή και καθώς μοιάζουν να «χώνονται» στο μυαλό μας χωρίς να θέλουμε ονομάζονται και παρεισφρητικές. Το περιεχόμενο των ανεπιθύμητων αυτών σκέψεων συνήθως αφορά σε καταστροφικά γεγονότα, όπως ατυχήματα ή αρρώστιες που αφορούν σε εμάς ή τους αγαπημένους μας, αλλά μπορεί να είναι και άλλες ιδέες ή εικόνες με βίαιο, σεξουαλικό ή κοινωνικά ανεπίτρεπτο περιεχόμενο.

Κάποιες ανεπιθύμητες σκέψεις μπορεί να  σχετίζονται με την ασφάλεια, τη θρησκεία, το θάνατο ή σχετικά με ερωτήματα που δεν μπορούν να απαντηθούν με σιγουριά. Άλλες μπορεί να είναι απλώς περίεργες σκέψεις που δε βγάζουν κάποιο ιδιαίτερο νόημα. Οι ανεπιθύμητες σκέψεις μπορεί να είναι αισχρές, άγριες ή σοκαριστικές και πολλοί άνθρωποι μπορεί να νιώθουν ντροπή γι αυτές και έντονη ανησυχία, και γι αυτό να τις κρατούν μυστικές από τους οικείους τους. Είναι επίσης πολύ συχνό κάποιος να κάνει σκέψεις που σχετίζονται με το φόβο της απώλειας του δικού του ελέγχου.

Οι παρείσακτες αυτές σκέψεις, εκτός από τα συναισθήματα φόβου και ανησυχίας που τις συνοδεύουν, οδηγούν πολλές φορές το άτομο να συμπεράνει ότι δεν είναι φυσιολογικό που τέτοιες σκέψεις του έρχονται στο μυαλό και ότι οι σκέψεις αυτές μπορεί να σημαίνουν κάτι άσχημο για το ίδιο, πχ «μήπως οι παράλογες σκέψεις μου δείχνουν ότι είμαι ψυχικά άρρωστος, τρελλος ή επικίνδυνος». Συχνά, αυτό που αποτελεί και αιτία έντονης δυσφορίας για πολλούς είναι ο συλλογισμός ότι το να κάνει κανείς τέτοιες σκέψεις σημαίνει και την υποσυνείδητη επιθυμία του να πραγματοποιήσει αυτό που του έρχεται στο μυαλό ή την πιθανότητα να χάσει τον έλεγχο.

‘Έτσι, όταν ενοχλούμαστε από ανεπιθύμητες παρεισφρητικές σκέψεις μπορεί να φοβηθούμε παραδείγματος χάριν «μήπως σπρώξω κάποιον στις γραμμές του τρένου», «μήπως κάνω κακό στο παιδί μου», «μήπως ξεστομίσω βρισιές». Αυτό δεν είναι αλήθεια, και στην πραγματικότητα ισχύει μάλλον το αντίθετο. Οι άνθρωποι προσπαθούν να πολεμήσουν και να διώξουν τις σκέψεις αυτές γιατί μοιάζουν ξένες, απαράδεκτες και άσχετες με οτιδήποτε τους αφορά.  Όμως, η προσπάθεια που κάνει κανείς να πολεμήσει και να διώξει τη σκέψη είναι που την κάνει να κολλάει στο μυαλό και επίσης να τροφοδοτεί την επιστροφή της. Ένας άλλος λανθασμένος συλλογισμός είναι ότι κάθε τέτοια σκέψη είναι σημαντική και ότι πρέπει να ανακαλυφθεί και να διερευνηθεί το γιατί εμφανίστηκε. Στην πραγματικότητα όλοι μας σε κάποιες στιγμές της ζωής μας θα κάνουμε αρνητικές, καταστροφικές ή παράλογες σκέψεις καθώς αυτές είναι μέρος της φυσιολογικής συνεχόμενης ροής σκέψεων του μυαλού και δεν αποτελούν μηνύματα ή προειδοποιήσεις για κάτι, ούτε σημαίνουν κάτι για τον νου ή το χαρακτήρα του ατόμου.

Γιατί κάποιες μέρες οι σκέψεις μας γίνονται πιο αρνητικές ή πιο παράλογες;

Οι ανεπιθύμητες καταστροφολογικές σκέψεις στην πραγματικότητα σχετίζονται σημαντικά με την συναισθηματική μας κατάσταση και ιδιαίτερα με τα επίπεδα του άγχους μας. Έτσι μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι τις μέρες που για διάφορους λόγους το άγχος μας είναι υψηλό, οι σκέψεις μας γίνονται πιο αρνητικές, καταστροφολογικές και παράλογες, ενώ μπορεί να βιώνουμε και την επίσκεψη παρεισφρητικών τρομαχτικών σκέψεων, αυτών που, όπως είπαμε παραπάνω, μοιάζουν να έρχονται στο μυαλό απότομα και απρόσκλητα. Αντίθετα, τις «καλύτερες», πιο ήρεμες και με λιγότερο άγχος ημέρες θα παρατηρήσουμε ότι οι σκέψεις μας είναι θετικότερες και αναμενόμενες. Αυτό συμβαίνει γιατί τα συναισθήματά μας και οι σκέψεις μας αλληλεπιδρούν και αλληλοεπηρεάζονται, με αποτέλεσμα τα αρνητικά μας συναισθήματα, όπως είναι το άγχος, να συμπαρασύρουν την ποιότητα και το περιεχόμενο των σκέψεών μας. Η σχέση αυτή του συναισθήματος με τη σκέψη είναι μέρος της ανθρώπινης εγκεφαλικής λειτουργίας και φύσης.

Πώς μπορούμε να διαχειριστούμε τις αρνητικές σκέψεις εκείνη την ώρα;

Ας δούμε λοιπόν ένα παράδειγμα για το πως μπορούμε να διαχειριστούμε τις αρνητικές σκέψεις την ώρα εκείνη που μας ενοχλούν.  Το πρώτο πράγμα που μπορούμε να αναλογιστούμε είναι ποια είναι τα επίπεδα του άγχους μας. Μπορούμε για παράδειγμα να πούμε στον εαυτό μας «αυτές τις μέρες έχω πολύ άγχος στη δουλειά και σήμερα η μέρα ήταν δύσκολη, λογικό να σκέφτομαι τόσο αρνητικά και απαισιόδοξα. Δεν θα ασχοληθώ με τις σκέψεις αυτές. Θα προσπαθήσω να χαλαρώσω, να ξεκουραστώ και αργότερα να κάνω λίγη γυμναστική». Το παράδειγμα αυτό δείχνει ότι δεν μπαίνω καθόλου στην διαδικασία να «αναμετρηθώ» με τις άσχημες σκέψεις μου ούτε να προσπαθήσω να τις διώξω, γιατί πολύ απλά αυτό δεν είναι εφικτό. Αντίθετα, αφουγκράζομαι το σώμα μου και τα συναισθήματά μου, δέχομαι και «αφήνω στην άκρη» τις σκέψεις μου χωρίς να τις κρίνω και ασχολούμαι εποικοδομητικά με τις ανάγκες του οργανισμού μου τη στιγμή εκείνη. Γνωρίζω πως μόλις νιώσω καλύτερα, οι αρνητικές σκέψεις θα υποχωρήσουν.

Πώς μπορούμε να θωρακίσουμε τον εαυτό μας από την αρνητική σκέψη και την καταστροφολογία μόνιμα και μακροπρόθεσμα;

Η ποιότητα των σκέψεών μας επηρεάζεται και αυτή από τη συνολική ψυχική μας ισορροπία. Φροντίζουμε να κρατάμε ένα σταθερό πρόγραμμα μέτριας έντασης σωματικής άσκησης (πχ κολύμπι, γρήγορο περπάτημα, ποδήλατο, χορός τουλάχιστο 30’ χ 3 φορές/εβδομάδα). Φροντίζουμε τον ύπνο μας και τη διατροφή μας. Φροντίζουμε να προσφέρουμε στον εαυτό μας δραστηριότητες που μας προκαλούν ευχαρίστηση (δημιουργική απασχόληση, χόμπι, επιλογές ευεξίας, κοινωνικές επαφές). Φροντίζοντας συνολικά ΚΑΙ την ψυχική μας υγεία εξίσου με τη σωματική η ένταση και η συχνότητα των αρνητικών σκέψεων καταλαγιάζει και μειώνεται.

 Πότε πρέπει να συμβουλευτούμε έναν εξειδικευμένο επαγγελματία ψυχικής υγείας;

Αν παρά τις προσπάθειες να διαχειριστούμε τις αρνητικές σκέψεις μας αυτές επιμένουν σε σημείο να διακόπτουν ή να δυσχεραίνουν την καθημερινή λειτουργικότητά μας ή μας προκαλούν έντονο άγχος, φόβο ή δυσφορία που διαρκεί.

-Αν παρατηρήσουμε ότι η αρνητική σκέψη ή η ανησυχία είναι εκεί συνέχεια και καθημερινά και βιώνουμε άγχος για το μεγαλύτερο μέρος των απλών και καθημερινών μας δραστηριοτήτων (πχ τη δουλειά, τις μετακινήσεις, τα ψώνια, τη φροντίδα των παιδιών).

- Αν παρατηρήσουμε ότι προσπαθούμε να καταστείλουμε ή να «εξουδετερώσουμε» τις παρείσακτες σκέψεις μας με κάποια άλλη σκέψη ή εκτελώντας κάποια πράξη και το μοτίβο αυτό επαναλαμβάνεται (τελετουργούμε) ή/και είναι χρονοβόρο (πχ μας απασχολεί περισσότερο από 1 ώρα την ημέρα).

Νέλλη Παγκάκη

Ψυχολόγος- Ψυχοθεραπεύτρια με ειδίκευση στη θεραπεία των διαταραχών άγχους